Stan prawny aktualny na dzień publikacji artykułu
Po urodzeniu dziecka świeżo upieczona mama ma zwykle świadomość, że przysługują jej: bezpłatna opieka okołoporodowa przez 6 tygodni po porodzie w domu (i to bez względu na to, czy ma ubezpieczenie), płatny urlop macierzyński, urlop rodzicielski i wychowawczy, a także becikowe. Czy wiesz, że należy ci się również dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego oraz przerwa w pracy na karmienie? Poznaj przywileje i prawa po urodzeniu dziecka.
Urodzenie dziecka to nie tylko wysiłek i stres, ale przede wszystkim wielka zmiana w życiu. Zarówno będąc w ciąży, jak i teraz wymagasz szczególnej opieki i wsparcia.
Równie ważna jest opieka położnej w domu. Do końca okresu połogu (przez pierwsze 6 tygodni) położna powinna odwiedzić cię minimum 4 razy. Podczas takich wizyt ocenia stan zdrowia i rozwój fizyczny noworodka. Bada również stan zdrowia mamy, sprawdzając m.in. jak obkurcza się macica. Jej obowiązkiem jest również informowanie o możliwych problemach i sposobach ich rozwiązywania.
Wszystkie kwestie związane z porodem i opieką nad noworodkiem reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem.
Jeśli przed ciążą byłaś zatrudniona, to po porodzie (w dniu narodzin dziecka) nabywasz prawo do płatnego urlopu macierzyńskiego. Jego długość zależy od tego, ile dzieci urodziłaś i jest to odpowiednio:
Wymiar urlopu macierzyńskiego można wydłużyć, starając się o tzw. dodatkowy urlop. W przypadku urodzenia 1 dziecka dodatkowy urlop macierzyński wynosi 6 tygodni, w przypadku kolejnych to 8 tygodni. Pracownica ma obowiązek wykorzystać podstawowe 14 tygodni. Pozostałe 6 tygodni może wykorzystać ojciec dziecka (tzw. urlop tacierzyński).
Pamiętaj, że ojciec, który przechodzi na taki urlop, otrzymuje zasiłek macierzyński oraz jest chroniony przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę.
Przysługuje on każdej kobiecie, która urodziła dziecko w trakcie zatrudnienia lub przyjęła je na wychowanie. Pamiętaj, że zasiłek ten przysługuje tylko w przypadku umów o pracę, umów zlecenia lub w przypadku samozatrudnienia, gdy były odprowadzane składki chorobowe.
Umowa o dzieło wyklucza natomiast możliwość uzyskania zasiłku macierzyńskiego. Wynika to z faktu, że składka chorobowa nie jest odprowadzana. Zasiłek macierzyński wypłacany jest przez ZUS i przysługuje w okresie podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Jego wysokość obliczamy na podstawie średniej arytmetycznej wynagrodzenia z okresu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym nastąpiła niezdolność do pracy. W takim przypadku przysługuje ci zasiłek w wysokości 100%.
To następne uprawnienie, które przysługuje nie tylko świeżo upieczonej mamie, ale również tacie. Korzystanie z tej formy udogodnienia nie jest obowiązkowe jak w przypadku podstawowego urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski może trwać maksymalnie 26 tygodni bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie i może być wykorzystywany w ratach.
Decyzja o przerwaniu kariery zawodowej na tak długi czas zwykle jest podejmowana przez młodych rodziców najpóźniej jak to możliwe. Pamiętaj: jeśli podejmiesz ją minimum 2 tygodnie przed zakończeniem dodatkowego urlopu macierzyńskiego, nie możesz go przerwać i wrócić wcześniej do pracy.
Rodzice sami mogą ustalić wymiar urlopu, np. 8 tygodni. Aby zrezygnować z urlopu rodzicielskiego lub zmniejszyć czas jego trwania, młoda mama powinna złożyć odpowiedni wniosek u pracodawcy. W piśmie tym powinna także zaznaczyć, jaki wymiar urlopu wykorzysta tata.
Aby otrzymać prawo do zasiłku w trakcie trwania urlopu rodzicielskiego, powinnaś złożyć taki wniosek do 14 dni po porodzie. Przez cały okres podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego będziesz otrzymywać (lub ojciec dziecka) zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy zasiłku. Jeśli jednak złożysz podanie o urlop po terminie 14 dni, wówczas nie ma możliwości rezygnacji z pełnego wymiaru urlopu oraz rozłożenia urlopu na raty.
Jeśli w ogóle nie złożysz wniosku, wówczas za okres podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego przysługiwać będzie zasiłek w wysokości 100% podstawy wymiaru, natomiast za okres urlopu rodzicielskiego (o ile zdecydujesz się go wykorzystać) zasiłek w wysokości 60% podstawy wymiaru.
Udzielany jest w celu sprawowania opieki nad dzieckiem, jeśli pracownik był zatrudniony przez okres co najmniej 6 miesięcy (wliczając poprzednie okresy zatrudnienia). Wymiar urlopu wychowawczego wynosi maksymalnie 36 miesięcy i można go podzielić na 5 części. Całość urlopu należy wykorzystać do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Jeśli jedno z rodziców lub opiekunów wystąpi z wnioskiem o urlop wychowawczy, istnieje możliwość przeniesienia prawa do urlopu na drugiego z rodziców wyłącznie w wymiarze 1 miesiąca.
Prawo do pełnego wymiaru urlopu uzyskuje rodzić w następujących przypadkach: gdy drugie z rodziców nie żyje lub nie przysługuje mu władza rodzicielska, został jej pozbawiony lub jego prawa są zawieszone oraz kiedy dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna. W przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego np. w okresie wypowiedzenia umowy o pracę lub innych czynności zmierzających do jej rozwiązania, urlopu udziela się na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy.
Pamiętaj! Rodzice lub opiekunowie mogą korzystać z urlopu wychowawczego jednocześnie przez okres 4 miesięcy!
W szczególnych przypadkach istnieje również prawo do dodatkowego urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy. Prawo to przysługuje w sytuacji, gdy wychowujemy niepełnosprawne lub przewlekle chore dziecko wymagające szczególnej opieki. Dodatkowy urlop należy jednak udokumentować orzeczeniem o niepełnosprawności oraz wykorzystać do 18. roku życia dziecka.
Należy pamiętać, że urlopu wychowawczego udziela się tylko i wyłącznie na wniosek pracownika i jest to świadczenie niepłatne.
Szczegółowe zasady jego udzielania określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego.
Istnieje jednak dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, który przysługuje matce, ojcu dziecka lub jego prawnym opiekunom nie dłużej niż przez okres: 24 miesięcy (opieka nad jednym dzieckiem), 36 miesięcy (opieka nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu) lub 72 miesięcy kalendarzowych (opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym).
Świadczenie to jest wypłacane w Polsce już od kilku lat. Należy jednak pamiętać, że od 2014 roku przysługuje ono rodzicom, którzy spełnili określone warunki.
Podstawowym wymogiem otrzymania zapomogi jest złożenie wniosku najpóźniej do 12 miesięcy po porodzie oraz pozostawanie przez matkę dziecka pod opieką ginekologa lub położnej przynajmniej od 10. tygodnia ciąży do porodu. Kolejnym, równie istotnym, wymogiem jest spełnienie kryterium dochodowego. W 2015 roku dochód na osobę w rodzinie nie mógł przekroczyć 1922 zł netto.
Pamiętaj, że dołączenie do wniosku wszystkich zaświadczeń jest obowiązkiem osoby składającej prośbę o udzielenie zapomogi. Niedopełnienie wszystkich formalności może skutkować nieprzyznaniem świadczenia. Do tej pory każdy świeżo upieczony rodzic lub opiekun otrzymywał jednorazowo 1000 zł na dziecko.
Gdy zdecydujesz się na powrót do pracy, również jesteś chroniona. Masz m.in. prawo do przerw na karmienie wliczanych do czasu pracy. Przysługują one w sytuacji, gdy karmisz jedno lub więcej dzieci, a czas pracy przekracza 4 godziny na dobę. W przypadku zatrudnienia w pełnym wymiarze (8 godzin dziennie) masz prawo do 2 przerw po 30 minut, gdy karmisz jedno dziecko, gdy karmisz dwoje czas przerwy wydłuża się do 45 minut.
Gdy twój czas pracy nie przekracza 6 godzin dziennie, obowiązuje tylko jedna 30 lub 45-minutowa przerwa. Możesz również wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o połączenie przerw w jedną i rozpoczynać lub kończyć pracę odpowiednio wcześniej lub później.
Zobacz też: Pierwszy miesiąc z noworodkiem – błędy, które popełniają młode mamy
Pamiętaj, że opiekując się dzieckiem do ukończenia 4. roku życia, możesz odmówić pracy w godzinach nocnych i nadliczbowych oraz w systemie pracy przerywanej, a także wykonywania dodatkowych obowiązków, np. delegowania poza stałe miejsce pracy. Pracodawca ma obowiązek akceptować każdą decyzję rodzica lub opiekuna prawnego dziecka. Nie musisz jednak rezygnować ze wszystkich dodatkowych zobowiązań, masz prawo do korzystania z przywilejów w całości lub wybrania tylko niektórych z nich. Jeśli ty i twój partner jesteście aktywni zawodowo, wówczas z tego przywileju może skorzystać tylko jedno z was.
Czasem zdarzają się także sytuacje nieprzewidziane, np. choroba dziecka. Tę kwestię również reguluje prawo. Każdemu rodzicowi lub opiekunowi wychowującemu dziecko do 14. roku życia przysługuje prawo do zwolnienia od pracy za wynagrodzeniem. Zwolnienie to obejmuje 2 dni w ciągu całego roku kalendarzowego.
Pamiętaj! Po powrocie do pracy powinnaś wrócić na to samo lub równorzędne stanowisko!
Zgodnie z polskim prawem nawet nieubezpieczona mama ma prawo do bezpłatnej opieki lekarskiej. Opieką tą objęte jest również dziecko. Czas trwania bezpłatnej opieki (w przypadku niepracujących mam) trwa aż do końca połogu, czyli do 6 tygodni po urodzeniu dziecka, i obejmuje wszystkie procedury medyczne, łącznie z refundacją leków. Po tym okresie będziesz musiała niestety udać się do Urzędu Pracy lub skorzystać z ubezpieczenia członka rodziny. Osoba ubezpieczona, za którą jest odprowadzana składka zdrowotna, ma obowiązek zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego (u swojego płatnika) członków rodziny, gdy nie posiadają oni prawa do takiego ubezpieczenia.
Korzystanie ze swoich praw nie powinno być odbierane jako coś wstydliwego. Więź, jaka rodzi się między tobą a dzieckiem, jest bardzo ważna i niepowtarzalna. Nie da się jej odbudować z dnia na dzień, dlatego jeśli tylko masz taką możliwość, korzystaj z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego.
Data publikacji: 09/09/2015, Data aktualizacji: 29/10/2021
Zobacz także
Dodaj komentarz